خواجه شمسالدین محمد بن بهاءالدّین محمد شیرازی
شاعر
حافظ شیرازی
بیوگرافی کامل حافظ شیرازی
خواجه شمس الدین محمد بن بهاءالدّین محمد حافظ شیرازی (زاده ح. ۷۲۷ (قمری) – درگذشته ۷۹۲ (قمری))، معروف به لسان الغیب، ترجمان الاسرار، لسانالعرفا و ناظمالاولیا شاعر بزرگ سدهٔ هشتم ایران (برابر قرن چهاردهم میلادی) و یکی از سخنوران نامی جهان است. بیشتر شعر های او غزل هستند که به غزلیات حافظ شهرت دارند.
گرایش حافظ به شیوهٔ سخنپردازی خواجوی کرمانی و شباهت شیوهٔ سخنش با او مشهور است. او از مهمترین تأثیرگذاران بر شاعران پس از خود شناخته میشود. در قرون هجدهم و نوزدهم اشعار او به زبانهای اروپایی ترجمه شد و نام او به گونهای به محافل ادبی جهان غرب نیز راه یافت. هرساله در تاریخ ۲۰ مهر ماه مراسم بزرگ داشت حافظ در محل آرامگاه او در شیراز با حضور پژوهشگران ایرانی و خارجی برگزار میشود. مطابق تقویم رسمی ایران این روز روز بزرگداشت حافظ نامیده شدهاست.
شهرت غزلیات حافظ
حافظ را چیره دست ترین غزل سرای زبان فارسی دانستهاند موضوع غزل وصف معشوق، می، و مغازله است و غزل سرایی را باید هنری دانست ادبی، که درخور سرود و غنا و ترانهپردازی است. با آنکه حافظ غزل عارفانه ی مولانا و غزل عاشقانه ی سعدی را پیوند زده، نوآوری اصلی او در تک بیتهای درخشان، مستقل، و خوش مضمون فراوانی است که سرودهاست. استقلالی که حافظ از این راه به غزل داده به میزان زیادی از ساختار سورههای قرآن تأثیر گرفتهاست، که آن را انقلابی در آفرینش اینگونه شعر دانستهاند.
دیوان حافظ کتابی است مشتمل بر همه اشعار باقیمانده از حافظ . بیشترِ این شعرها به زبان فارسی است، اما اشعار ملمع (به زبان فارسی و عربی) و یک غزل تمام عربی هم در آن به چشم میخورد. مهمترین بخش این دیوان، غزلیات است. شعرهایی در دیگر قالبهای شعری مانند قطعه ، قصیده ، مثنوی و رباعی هم در این دیوان هست. هیچ نشانهای مبنی بر نابودی بخش عمدهای از اشعار حافظ در دست نیست و علاوه بر این، حافظ در زمان حیاتش شهرت زیادی داشتهاست؛ بنابراین زیاد نبودنِ تعداد شعرهای موجود در دیوان نشان میدهد که او شاعر پرکاری نبودهاست. شمار همهٔ غزلهایی که بهطور کلی مورد پذیرش واقع شدهاند، کمتر از ۵۰۰ غزل هستند: ۴۹۵ غزل در ویرایش قزوینی و غنی ، ۴۸۶ غزل در ویرایش دوم خانلری و ۴۸۴ غزل در ویرایش سایه .
دیوان حافظ ، به احتمال زیاد، نخستین بار پس از مرگ او، توسط محمد گلندام گردآوری شدهاست. البته بعضی از گزارشهای تأیید نشده حاکی از آن است که حافظ دیوان خود را در ۷۷۰ ه. ق، یعنی بیش از بیست سال قبل از مرگش ویرایش کردهاست. اما هیچ دستنویسی از این نسخه وجود ندارد. چندین نسخهٔ خطی شناختهشده در ایران، اروپا و جاهای دیگر موجودند که تاریخ آنها از ربع دوم و سوم سدهٔ پانزدهم میلادی، یعنی از سی تا شصت سال پس از مرگ شاعر است و قابل اطمینانترین آنها کمتر از ۵۰۰ شعر دارند؛ درحالیکه نسخههای بعدتر دارای ۶۰۰ شعر و فراتر از آنند. در سال ۱۹۵۸ پرویز ناتل خانلری دستنویسی متعلق به حدود ۸۱۳ ه.ق منتشر کرد که دربردارندهٔ ۱۵۲ شعر در شرایط متنی خوب است. نسخههای خطی اشتقاقی، گاهی با شرحهای فارسی، ترکی یا اردو، در طول چهار سدهٔ بعدی ادامه یافت. اشعارِ حافظ در چهار قالبِ مثنوی ، قصیده ، غزل و قطعه هستند. در شعرِ حافظ از ۲۳ وزن و ۱۰ بحرِ عَروضی استفاده شده است.
تا سال ۱۳۶۷ ه.ش، ترجمههای دیوان یا بخشی از آن به زبانهای اردو ، پنجابی ، سندی ، عربی ، انگلیسی در هند و پاکستان ، دیوان و گزیدهٔ آن، و تنظیمِ اشعار برای آواز به زبانهای انگلیسی، فرانسه ، آلمانی ، روسی ، ارمنی ، بلغاری ، چکی ، چینی ، دانمارکی ، هلندی ، فنلاندی ، یونانی ، مجاری ، ایتالیایی ، لاتین ، لیتوانیایی ، نروژی ، لهستانی ، پرتغالی ، رومانیایی ، صربی ، سوئدی ، اسپانیایی و ترکی در این سالها بهدست آمدهاست.
بهگفتهٔ یارشاطر، هیچ شاعرِ ایرانیِ دیگری اینچنین موردِ تجزیه و تحلیل، تفسیر و تعبیرِ بسیار قرار نگرفتهاست. در هیچ شاعرِ فارسیِ دیگری نمیتوان چنین ترکیبی از تخیلِ بارور، بیانِ ادبی، انتخابِ مناسبِ کلمات و عباراتِ خوشآهنگِ ابریشمین را یافت. وی عمیقاً بر گروهِ بعدیِ غزلسرایان اثر گذاشت. در فاصلهٔ چهارصدسالهٔ تدوین دیوان در دههٔ آخر سدهٔ هشتم هجری تا چاپش در کلکته در سال ۱۲۰۶ ه.ق/۱۷۹۱ م، بنابر گزارش کارشناسان و فهرستنگاران، این کتاب بیش از هر اثر ادبی دیگر کتابت و نسخهبرداری شده است. تعداد نسخههای خطی دیوان حافظ حدود ۱۷۰۰ نسخه است که نه تنها در ایران، بلکه در گسترهٔ جغرافیایی زبان فارسی و در میان همهٔ طبقات اجتماعی و حتی حاکمان پراکنده است و از نظر شمار مخاطبان فارسیزبان توانسته بر تمامی آثار بزرگ ادب فارسی پیشی گیرد. آنچه که از اشعارِ حافظ به چاپ رسیده، دربردارندهٔ مجموعههای ناقص و کامل، غیرانتقادی و انتقادی، چاپِ سنگی، خوشنویسیشده، نسخهبرگردان و حروفچینی چاپی است. تا سال ۱۳۶۷ ه.ش دست کم ۳۰۰ نسخهٔ چاپی از دیوان فهرست شدهاند و پس از آن نیز چاپهای بسیارِ دیگری منتشر شدهاند. اثرگذاریِ حافظ بر زندگیِ ایرانیان را میتوان در استمرارِ محبوبیتِ اشعارش از نسلهای گذشته تاکنون و بهکار رفتنِ این اشعار در گفتگوهای روزمره مشاهده کرد. این جاودانگی و محبوبیت، موجبِ بازتابِ بیهمتایی در فرهنگ و هنرِ پارسیزبانان شده و در آثارِ خوشنویسان ، نگارگران ، قالیبافان و هنرمندانِ بسیاری نمود پیدا کردهاست.
منبع: ویکی پدیا